W kręgu średniowiecznej architektury wrocławskich kanoników regularnych św. Augustyna (The medieval architecture of the Canons Regular of St Augustine in Wroclaw)

Doroz-Turek, Małgorzata (2019)
W kręgu średniowiecznej architektury wrocławskich kanoników regularnych św. Augustyna (The medieval architecture of the Canons Regular of St Augustine in Wroclaw).
Monografia Architektura (12).
Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej, Kielce.
ISBN 978-83-65719-68-3
stron: 194

Preview

Tekst Doroz-Turek_W-kregu_Arch12.pdf Download (1MB) | Preview

Streszczenie

Książka obraca się wokół średniowiecznej architektury klasztornej wrocławskiego opactwa kanoników regularnych św. Augustyn, związanego z kongregacją arrowezyjską. W pracy uwzględniono założenia klasztorne wybudowane przez kanoników, po których zachowały się budowle, relikty i artefakty średniowiecznej architektury. Do grupy tej należy kościół i klasztor opactwa we Wrocławiu na Piasku oraz obiekt w Górce – wsi u podnóża góry Ślęży. Praca jest wynikiem zainteresowań autorki architekturą średniowieczną i monastyczną, jaka rozwijała się w Polsce, jak również częścią pracy doktorskiej uzupełnionej o najnowsze wyniki i prace na ten temat. Celem monografii jest przedstawienie jednej z najstarszych pierwotnych form życia zakonnego i najstarszego zakonu kleryckiego – kanoników regularnych św. Augustyna, oraz najwcześniejszej zbudowanych przez nich sakralnych i monastycznych form architektonicznych na ziemi polskiej, na Śląsku. Dolną granicę zakresu czasu warunkuje moment powstania pierwszego klasztoru kanoników regularnych św. Augustyna na Śląsku, czyli pierwsza połowa XII wieku. Górną granicą jest schyłek średniowiecza, przypadający na koniec XV oraz początek XVI wieku, kiedy w Rzymie zostaje założona kongregacja laterańska, wraz z którą rozpoczyna się nowożytna era dla kanoników także w Polsce. Zakres terytorialny związany jest z opactwem wrocławskim, czyli z Wrocławiem, Ślężą i Górką. Głównym założeniem pracy było dokonanie syntezy zagadnienia przeobrażeń w średniowieczu architektury założeń klasztornych przebadanego wrocławskiego opactwa kanoników regularnych św. Augustyna oraz ukazanie czynników mających wpływ na powstającą architekturę i ją determinujących. Tematyką tą, jeśli idzie o opactwo we Wrocławiu, zajmowali się Zygmunt Świechowski, Edmund Małachowicz, Olgierd Czerner oraz Jerzy Romanow. W Górce zaś ostatnie badania archeologiczne prowadziły Beata Kwiatkowska-Kopka i Klaudia Stala, natomiast badania archeologiczno-architektoniczne wykonywali Andrzej Kadłuczka z Klaudią Stalą. Poglądy badaczy przytaczane są w pracach ujmujących klasztorne założenia architektoniczne oraz średniowieczną architekturę. Autorka opiera się również na ich badaniach i wnioskach, wyciągając przy tym własne hipotezy. Ponieważ od czasu prowadzenia przez autorkę badań, przy obiektach wykonywano różne prace, w tym badawcze, zaistniała konieczność ponownego przeanalizowania wszystkich założeń i zweryfikowania obecnie powszechnie funkcjonujących poglądów. Szczególny nacisk położono nie tyle na zagadnienia dotyczące rozwoju i przeobrażeń obiektów klasztornych, lecz na sposób wznoszenia budowli oraz wprowadzanie nowych rozwiązań formalnych i technologicznych, a także na charakterystykę warsztatu budowlanego. Cechy te bardzo często są elementami datującymi, a ich znajomość może pomagać w badaniu innych obiektów średniowiecznych. Pracę oparto na kilku metodach badawczych, które umożliwiają weryfikację szczegółowych hipotez rozwoju przestrzennego badanych miejsc i obiektów. Ustalone hipotezy pozwoliły na postawienie nowych syntetycznych wniosków, dotyczących zasad usytuowania i rozplanowania budowli klasztornych oraz kształtowania ich architektury. Na początku korzystano z klasycznej metody badań archiwalnych, polegającej na wykonaniu kwerendy źródeł pisanych, ikonograficznych i kartograficznych oraz na prześledzeniu dotychczasowych wyników badań architektoniczno-archeologicznych, ze szczególnym uwzględnieniem prac niepublikowanych, przechowywanych w różnych archiwach, pracowniach konserwatorskich oraz w zbiorach prywatnych. Kwerendą objęto zbiory archiwalne Archiwum Państwowego we Wrocławiu, Archiwum Miejskiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu, Regionalnego Ośrodku Dokumentacji Zabytków we Wrocławiu, Archiwum Archidiecezjalnego we Wrocławiu, Archiwum Muzeum Ślężańskiego im. Stanisława Dunajewskiego w Sobótce. W następnej kolejności dokonano krytycznej oceny zebranego materiału i na tej podstawie określono wytyczne do prac terenowych. Podstawową metodą, zastosowaną w tej pracy, są terenowe badania architektoniczne klasztornych obiektów in situ, to znaczy inwentaryzacja architektoniczna obiektów w terenie oraz studia porównawcze. Często w pracach badawczych korzystano z prowadzonych prac remontowych; po oczyszczeniu węzłów ścian z tynku prowadzono analizę metryczną i technologiczną budulca. Badano stratygrafię murów oraz dokonano analiz funkcjonalnych i konstrukcyjnych budowli. Jednocześnie wykonywano dokumentację fotograficzną i rysunkową, polegającą na aktualizacji inwentaryzacji rzutów, przekrojów, elewacji itp.; wykonano także pomiary detali architektonicznych. W końcowej fazie badań wyodrębniono historyczne fazy budowlane obiektów i poszczególnych części. Wyniki prac badawczych umożliwiły sformułowanie szczegółowych hipotez dotyczących przekształceń architektury po wrocławskich kanonikach regularnych św. Augustyna. (The book discusses the Medieval monastic architecture of the Wroclaw abbey of the Canons Regular of St Augustine of Arrouaise. The study examines the surviving buildings, relics and artefacts of the Medieval monastic complexes built by the Canons Regular. These include the church and the monastery of the abbey on the Sand Island (Wyspa Piasek) in Wroclaw, and the former St Augustine’s monastery in Górka at the foot of the Ślęża. The study is the result of the author’s interest in Medieval monastic architecture in Poland, and is also a part of the doctoral thesis, updated with the latest reports and studies on the subject. The purpose of the study is to present one of the earliest primary forms of monastic life and the oldest clerical order – the Canons Regular of St Augustine, and the oldest sacral and monastic architecture created by them in Silesia. The time frame of the study begins with the foundation of the first monastery of the Canons Regular of St Augustine in Silesia, i.e. the first half of the 12th century. The time frame ends with the end of the Middle Ages, i.e. late 15th and early 16th century, and the establishment of the congregation of Lateran which marked the dawn of the modern age for the Canons, also in Poland. The territory covered by the study is the Wroclaw abbey, i.e. Wroclaw and Górka. The main premise of the study was a summary of the Medieval transformations of the architecture of monastic complexes of the abbey of the Canons Regular of St Augustine in Wroclaw, outlining the factors impacting and determining the development of the monastic architecture. The abbey in Wroclaw was the object of a number of studies, conducted by Zygmunt Świechowski, Edmund Małachowicz, Olgierd Czerner and Jerzy Romanow. The most recent archaeological digs in Górka were conducted by Beata Kwiatkowska-Kopka and Klaudia Stala, and archaeological and architectural studies were conducted there by Andrzej Kadłuczka and Klaudia Stala. The present study is based on the results and opinions of other scholars, as presented in their works on monastic complexes and Medieval architecture, and also on the author’s own studies and conclusions. Since the author’s examinations, the buildings had undergone a number of reconstruction and research works, which necessitated a re-assessment of all assumptions, and a verification of the generally accepted views and opinions. The study is focused on the construction methods and the introduction of new formal and design solutions, and on the specifics of the construction workshop, rather than on the development and transformation of monastic structures. Those properties frequently allow the timeline of the given object to be precisely determined, and are also helpful in studying other Medieval structures. The study was based on a number of research methods verifying the detailed hypotheses on the spatial development of the analysed sites and structures. The formulated hypotheses made it possible to draw new conclusions on the principles of location and layout of monastic structures, and the development of their architectural styles. The first phase of the study was a traditional archive research consisting in a search query of written, iconographic and cartographic records, and tracing the previous outcomes of architectural and archaeological research, focusing in particular on non-published studies and reports kept in various archives, conservation offices and private collections. The search query included the archives of the State Archives in Wroclaw, the Archive of the Municipal Conservator of Monuments in Wroclaw, the Archive of the Voivodeship Historic Monuments Conservation Office in Wroclaw, the Regional Centre for Documentation of Historic Monuments in Wroclaw, the Archdiocese Archive in Wroclaw, and the Archive of Stanisław Dunajewski Museum of the Ślęża in Sobótka. Next, the gathered materials were subjected to critical analysis, the results of which served as the basis for formulating the guidelines for field works. The basic research methods employed in the present study were the on-site architectural survey and comparative analysis of the monastic structures. The research work frequently utilised the ongoing renovation works - when the plaster was removed from the structural joints of the walls, metric and process analysis of the construction material was performed. The wall stratigraphy was studied, and functional and structural analysis of the building was performed. At the same time, photographic and graphic documentation was prepared, updating the survey of projections, cross-sections, facades, etc.; the architectural frills were also measured. In the final phase of the study, the historical construction stages of the buildings and elements thereof were identified. The results of the research works made it possible to formulate detailed hypotheses on the architectural transformations of the monastery of Canons Regular of St Augustine.)

Biblioteka Cyfrowa

Podgląd